De Spitkeet is een openluchtmuseum even buiten het dorp Harkema, midden in de Friese Wouden. In dit themapark kun je zien hoe mensen op de Friese en Groningse heide halverwege de 19e en 20ste eeuw leefden.
Wat is de Spitkeet?
Hoe vaak zal ik er niet zijn langsgereden. Langs de Spitkeet in Harkema. Dan zag ik van een afstand die kleine huisjes en een klokkenstoel. Maar eigenlijk wist ik niet wat het was. Toch is het heel leuk om eens een bezoek te brengen aan dit kleine openluchtmuseum in de Friese Wouden.
Op het terrein waar nu de Spitkeet is, stonden tot de jaren ’60 van de vorige eeuw verscheidene woningwetwoningen die gebouwd waren in het begin van de twintigste eeuw. Omdat deze woningen toen niet meer voldeden aan de eisen van die tijd werden ze afgebroken. Toen in 1989 huisnummer 30 leeg kwam te staan is besloten om deze woning te behouden. Deze woning is het begin van de totstandkoming van het openluchtmuseum. De plaggenhut stond al sinds 1964 op het armenkerkhof. Bron: Geschiedenis van het park
Wonen in een holwoning
Je kunt het je niet voorstellen maar aan het begin van de 19e eeuw woonden sommige mensen in de Friese Wouden in een hol. Die zij zelf in een verhoging in het landschap, uitgroeven. Het hol werd verstevigd met planken en het dak en de muren werden bekleed met stukken gras of heide. Soms zaten er venstertjes in het hol, maar dat was niet altijd het geval.
Wat wel standaard aanwezig was, was een kleine vuurplaats. Verder stond er een klein tafeltje en was er een eenvoudige slaapplaats. In zo’n hol woonden destijds de aller armsten.
Replica van een holwoning uit de 19e eeuw
Onderduikershol
Hetzelfde systeem werd toegepast in de Tweede Wereldoorlog. Ook toen werd een ruimte gecreëerd in het landschap. Alleen niet voor bewoning, maar als schuilplaats als er onraad dreigde.
Mannen van 18 jaar en ouder werden namelijk in die tijd opgepakt om in Duitsland in fabrieken te gaan werken. Om daaraan te ontsnappen groeven deze mannen een hol, waar ze in konden kruipen als de bezetters een razzia hielden. Het onderduikershol wat je hieronder ziet is in de oorlog nooit door de Duitsers opgemerkt.
Van plaggenhut naar woudhuisje
Een spitkeet is eigenlijk een ander woord voor plaggenhut, waarnaar het themapark is vernoemd. In deze plaggenhutten, die in 1 dag gebouwd werden, woonden in de 19e en in het begin van 20e eeuw de armste mensen van deze streek. Het waren meestal grote gezinnen die in slechte omstandigheden leefden. Als seizoenarbeiders probeerden de mannen, vrouwen en de kinderen wat geld te verdienen.
Mensen die meer financiële middelen hadden lieten in plaats van een Spitkeet een stenen huis bouwen. Dit woudhuisje of op z’n Fries wâldhûske is een replica van een woning die in 19e eeuw in Harkema werd gebouwd.
Een woudhuisje dat in de Friese Wouden in de 19e eeuw heel veel werd gebouwd.
In het voorhuis vind je een kamer met een aantal bedsteden, achterin is ruimte voor wat kleinvee en het gereedschap.
De “woningen” op het park zijn een exacte kopie van hoe een holwoning, een onderduikershol en een baarhuisje er vroeger uitzagen. Ook het interieur is precies nagebootst.
In 1998 werd het woudhuisje, het Jehannes-Hinke Hûs, herbouwd. Een oorspronkelijke woning zoals die in de Friese Wouden in de 19e eeuw heel veel werden gebouwd.
De woudhuisjes toen en nu
Als ik nu door de omgeving van Harkema rijd zie ik nog steeds kleine woudhuisjes staan. Zoals dit wâldhûske aan de Krúswei 30 net buiten Harkema. Hier woont Heikie Hoeksma, een kunstschilder die ieder jaar zijn prachtige tuin openstelt voor het publiek. Het woudhuisje aan de Krúswei is gebouwd in 1911 en is in 1992 door Heikie Hoeksma grondig gerestaureerd. Na de verbouwing ontwierp Hoeksma een schilderachtige tuin, die in binnen- en buitenlandse vakbladen wordt geroemd. Helaas worden deze “pareltjes van de Wouden” steeds zeldzamer. Veel woudhuisjes worden gesloopt of gemoderniseerd.
Wil je een keer overnachten is een woudhuisje? In deze Bed and Breakfast in Drogeham is de authentieke sfeer bewaard gebleven. Reserveren kan via Booking.com
Woudhuisje dat nu dienst doet als Bed & Breakfast
Moderne woningen
Ondanks dat er in de Friese Wouden nog woudhuisjes te vinden zijn, is het merendeel van de huizen modern. De inwoners van Harkema, die voor een groot deel bestaan uit ambachtslieden, verhuizen namelijk niet zo snel naar andere dorpen. In plaats daarvan bouwen zij in het dorp hun eigen huizen. In Harkema verrezen tussen 1953 en 1964 ruim 300 nieuwe woningen, die voor het grootste deel bestonden uit particuliere bouw. Bron: Wikipedia
Helaas lijken deze nieuwbouw woningen totaal niet op de kneuterige Woudhuisjes. Deze goed onderhouden woning, op maar liefst 750 m² eigen grond heeft een mooi omsloten tuin met veel privacy. Het geheel heeft maar liefst vier slaapkamers en twee badkamers. Parkeren kan op de oprit of in de vrijstaande garage. De goed onderhouden woning is centraal gelegen ten opzichte van diverse voorzieningen. Een fijn huis om na een drukke dag thuis te komen. Bron: Funda
Modern woudhuis, dat te koop staat op Funda.
Neem een kijkje in het leven van toen
De woonomstandigheden in Harkema en omgeving zijn de afgelopen jaren dus flink verbeterd. Toch is het interessant om een kijkje te nemen in het leven van toen. En dat kan heel goed in Themapark de Spitkeet.
Het park is allesbehalve oubollig; je kunt er veel informatie vinden over hoe mensen in de Friese Wouden halverwege de 19e en 20ste eeuw leefden. Maar er is ook veel zorg en aandacht voor de natuur. Zo vind je er een pingo: een waterplas ontstaan in de IJstijd.
Is er op het terrein een boomgaard met oude fruitboomrassen en lopen er een aantal Nederlandse landgeiten rond. Een eeuwenoud geitenras dat omstreeks 1950 in Nederland bijna was uitgestorven.
Voor de jeugd is er een bijzondere speeltuin aangelegd, met verschillende klim- en klautertoestellen, schommels en glijbanen.
Wat kost het
Volwassenen betalen in 2021 € 5,50 entree. Kinderen van 4 t/m 12 jaar € 2,50. Met een museumjaarkaart mag je gratis naar binnen.
Tip: Boek een rondleiding. Een gids leidt je in 1,5 uur rond in het park, geeft interessante informatie en vertelt grappige anekdotes.
Wat is er nog meer te doen in de omgeving
Ben je deze zomer in de provincie Fryslân? Naast een bezoek aan de Spitkeet zijn deze 5 activiteiten leuk om in de omgeving te doen:
De omgeving van Harkema is ideaal om op de fiets te verkennen. Op Routeyou.com vind je een mooie fietsroute die je langs woudhuisjes, oude kerkjes en bijzondere gebouwen leidt.
Je kunt ook een laarzenpad lopen. In de Gemeente Achtkarspelen en in het Groninger Westerkwartier zijn verschillende laarzenpaden. Er is zelfs een blote voetenpad. Meer informatie vind je in Hollandse kijk op de Friese Wouden
Ieder jaar wordt de Pieter Weening Classic voor toerfietsers verreden. Pieter Weening is een bekende wielrenner uit Harkema, die in 2005 een etappe in de Tour de France won. Zo is het idee ontstaan om voor toerfietsers een Pieter Weening Classic te organiseren. Je kunt 5 routes fietsen: 25, 40, 60, 100 en 150 kilometer. De start is in het nabijgelegen Surhuisterveen.
Bezoek de tuin van schilder Heikie Hoeksma. In augustus zijn deze schilderachtige tuinen open voor publiek (minimaal 8 personen). Meer informatie vind je op Heikie Hoeksma
In september wordt op het terrein van De Spitkeet, het Iepenloftspul de Oerbliuwers opgevoerd. In veel Friese dorpen, waaronder Harkema is deze Friestalige openluchtvoorstelling een traditie. Meer informatie vind je op Iepenloftsuldeharkema
Ga jij deze zomer de Spitkeet en omgeving bezoeken?
Een leuk stukje over ons museum!