Dat Hindeloopen bekend is vanwege haar stijlvolle klederdracht en het Hindeloper schilderwerk hoef ik niemand te vertellen. Maar wist je dat Hindeloopen ook een eigen taal heeft? Daarom vandaag een stukje over het Fries en het Hindeloopers, gezien vanuit het Hollands perspectief.
Hindeloopen en het Fries
Dat er in Fryslân Frysk (Fries) wordt gesproken weet (bijna) iedereen. Maar dat er ook plaatsen zijn met een eigen taal, komt misschien als een verrassing. Laat Hindeloopen ook zo’n plaats zijn. Hindeloopen heeft namelijk zo’n eigen taal: het Hindeloopers. Een wat ouder dialect dat zich vooral onderscheidt door het behoud van de middeleeuwse klinkers.
Het dialect met de grootste reputatie is dat van Hindeloopen. In de 17e eeuw wordt beweerd dat het ‘echte’ Fries uitgestorven is, behalve in Hindeloopen en Molkwerum. Het Fries van die tijd wijkt dan zoveel af van het Midfries, dat de moderne variant geen Fries meer mag heten. Beide stadjes zijn dan in hoge mate betrokken bij de scheepvaart en hebben niet veel contact met het eigen achterland. Dit leidt er toe dat de taal niet mee verandert met de rest van het Fries. Misschien is het Schiermonnikoogs nog wel ouderwetser, maar omdat dit tegelijkertijd zoveel nieuwe bijzonderheden kent, valt het ouderwetse karakter van het Hindeloopers meer op. Nu spreekt nog de helft van de Hindelooper schoolkinderen van huis uit Hindeloopers. Bron: Friesland wonderland
Het Fries en het Nederlands
Het Fries is de tweede taal van Nederland en wordt door de meeste Friezen gesproken. Maar lang niet iedereen leest het, laat staan dan men het schrijft. Uit de Fryske Taalatlas van 2015 blijkt namelijk dat 52 procent van de Friese bevolking het Fries goed kan lezen maar dat slechts 15 procent het ook daadwerkelijk schrijft.
Natuurlijk spreken Friezen ook Nederlands. Dus eigenlijk schakelen zij voortdurend over van de ene op de andere taal. Dat lijkt mij best moeilijk als je het Fries je moedertaal is. Grammaticaal lopen de talen namelijk erg uiteen.
Want is het voor Hollanders heel normaal om als aanspreekvorm het woord u of jij te gebruiken. Bij Friezen is dat zeker niet het geval.
Het valt me dan ook op dat, met name door kinderen in de Friese Wouden waar ik destijds woonde, een omtrekkende beweging wordt gemaakt om de persoonsvorm te omzeilen. Want als iemand aan mij vraagt of ik iets wil drinken dan gaat dat namelijk zo:
“Wil Marion wat drinken?” Terwijl deze vraag normaal gesproken zo gesteld zou moeten worden: “Marion, wil jij wat drinken?”
Zie je wat ik bedoel. Er wordt aan mij een vraag gesteld. (of ik wat wil drinken). Maar het lijkt net of deze vraag voor iemand anders is bedoeld.
Repectvolle middenweg
Ik heb me laten uitleggen waarom Friese kinderen dat doen. Namelijk uit respect. Om geen u of jij te hoeven gebruiken. Want wanneer spreek je iemand aan met u en wanneer gebruik je jij? Dat vinden ze kennelijk lastig en daarom spreken ze mensen aan op hun ‘titel’ en ontstaan er (in mijn ogen) rare zinnen.
Het woord ‘u’ vinden ze waarschijnlijk te afstandelijk, en ‘je’ respectloos. Vandaar dat zij dit als respectvolle ‘middenweg’ gebruiken.
Hollander in Friesland
De meeste Friezen spreken dus Fries en verstaan het. Bij de bakker, in de supermarkt, in de bibliotheek, op school en op het werk. Overal kan de Friese taal worden gesproken. Versta je het niet dan heb je het gevoel in het “buitenland” te zijn.
Toen wij in 2001 neerstreken in “de Surhuizumer Mieden” ben ik gelijk op Friese les gegaan. Ik volgde de cursus Fries voor net Friestaligen bij de Afûk. En na een half jaar kon ik de Leeuwarder Courant lezen en op het schoolplein de moeders verstaan. Ik durfde zelfs langs de lijn van het voetbalveld er een paar Friese voetbaltermen uit te gooien. Maar verder dan gean troch, (ga door!) wat ik overigens uitsprak als gea troch (misschien toch in de lijn van het Woudfries) ben ik niet gekomen. Niet omdat ik niet durfde maar omdat het erg raar klonk uit mijn Hollandse mond.
Als import Fries (kun je dat ooit worden als Hollander?) versta ik de Friese taal. Als ze ABF (algemeen beschaafd Frysk) spreken kom ik een heel eind. Maar in de de Fryske Wâlden spreken ze Woudfries en dan ook nog het liefst binnensmonds. En dan moet je van goede huize komen om dat te kunnen verstaan.
Het Woudfries is een van de drie grote dialecten. Het wordt gesproken in de Friese Wouden. Dit is het gebied op de hoge zandgronden in het oosten van de provincie. Het Woudfries verschilt weinig van het Kleifries. Vooral de persoonlijke voornaamwoorden zijn anders.
Desalniettemin is en blijft Fryslân een provincie met bijzondere gebruiken en een bijzondere taal. Waardoor je het gevoel hebt altijd op vakantie te zijn in je eigen provincie. Maar die ik steeds beter leer kennen door mijn tocht langs De Friese 11 steden vanuit Hollands perspectief.
Want ook Hindeloopen was weer een prachtig plaatsje met een rijke historie en zeker de moeite waard om te bezoeken.
Ben jij weleens in Hindeloopen geweest?
Een heel interessant en leuk artikel. En ook weer wat geleerd! Daarbij krijg ik steeds meer zin om Friesland eens als complete vakantiebestemming te kiezen!